Eğitim Nedir?
Eğitim nedir sorusuna verilen en yaygın cevap S. Ertürk’ün şu tanımıdır: Eğitim bireyin davranışlarında, kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik değişiklikler oluşturma sürecidir. Bu eğitim tanımına baktığımızda, eğitimin beş önemli ögeden oluştuğunu görebiliriz; davranış, yaşantı, kasıtlılık, istendiklik ve süreç.
Eğitimin Temel Kavramları
Davranış nedir?
Davranış; organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen örtük ya da açık tüm etkinliklerine verilen addır. Temel olarak davranışlar 3 farklı türe ayrılır:
Doğuştan Getirilen Davranışlar
Doğuştan getirilen davranışlar kalıtsal olarak gelen ve öğrenilmemiş olan davranışlardır. Genel olarak refleksler, içgüdüler ve homeostatik davranışlar olmak üzere üç grupta incelenir.
Refleks
Refleks, organizmanın bir uyarıcı karşısında gösterdiği hızlı, doğuştan gelen, türe özgü olmayan, bilinçsiz ve basit davranışlardır. Çok az istisnaları olmakla birlikte refleksler ertelenemezler. (Hapşırma bu istisnalardan biridir.)
Örnek :
- Yanlışlıkla sobaya değen elimizi istemsizce geri çekmemiz.
- Dizimize vurulduğunda ayağımızın kalkması.
- Aniden bir ses duyduğumda irkilmemiz.
İçgüdü
İçgüdü doğuştan getirilmiş veya doğuştan getirilen potansiyeli olup olgunlaşma sonucunda ortaya çıkan, ve türe özgü olan davranışlardır. Ertelenmeleri mümkün olmayan karmaşık davranışlardır.
Örnek:
- Arıların petek kurup bal yapmaları.
- Deniz kaplumbağalarının yumurtadan çıktıklarında denize doğru ilerlemeleri.
- Örümceklerin avlanmak için ağ örmeleri.
*İnsanlarda içgüdü yoktur. İçgüdüsel davranış vardır.
Homeostatik Davranışlar
Organizmalar yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için kendilerini dengelemeye çalışırlar. Bu biyolojik denge mekanizmasına homeostasis adı verilmektedir. Bunu mümkün kılan davranışlar da homeostatik davranışlar olarak adlandırılmaktadır.
Örnek:
- Vücut ısısını dengelemek amacıyla, vücudun ısı düştüğünde titremesi, yükseldiğinde ise terlemesi.
- Kan şekeri yükseldiğinde pankreasın insülin salgılayıp kan şekerini dengelemesi.
Geçici Davranışlar
Geçici davranışlar belirli bir etki sebebiyle ortaya çıkan davranışlardır. Bu etki ortadan kalktığında da davranış son bulur. Genellikle olgunlaşma, hastalık ve madde bağımlılığı gibi nedenlerle ortaya çıkar.
Örnek:
- Aşırı alkol alan birinin sarhoş olması.
- Ateşlenen bir çocuğun sayıklaması.
- Uzun bir koşudan sonra ayaklarımızın titremesi.
Sonradan Kazanılan / Öğrenme Ürünü Davranışlar
Çevreyle etkileşim sonucu öğrenilen ve insan davranışlarının büyük bir bölümünü oluşturan davranışlardır.
Örnek:
- Araba sürmek.
- Yazı yazmak.
- Matematik problemi çözmek.
Yaşantı
Yaşantı bireyin çevresi veya kendisiyle kurduğu etkileşimin ardından bireyde kalan ve onu zenginleştiren izlerdir. Yaşanılmış yaşantı ve kazanılmış yaşantı olarak ikiye ayrılmaktadır. Yaşanılmış yaşantı bireylerin birbirleriyle girdikleri etkileşimlerinin sonucu ortaya çıkan etkinliklerin tümü olarak ifade edilirken kazanılmış yaşantı ise bu etkileşim neticesinde bireyde iz bırakan ve davranış değişikliği oluşturan etkinliklerdir.
Kasıtlılık
Kasıtlılık, davranışların bir hedefe/amaca yönelik değişim göstermesidir. Belirli bir planı gerektirmektedir.
İstendiklik
İstendiklik eğitim sürecinin, daha önceden belirlenen veya istenen hedeflere ulaşma yolunda olmasıdır. İki temel kaynağa dayanmaktadır:
- Türk Milli Eğitimi Temel Kanunu (1973) ile belirlenmiş olan ‘’Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ve Temel İlkeleri’’ne
- Talim Terbiye Kurulunca hazırlanıp eğitim programları tarafından belirlenmiş olan kazanımlara.
Kasıtlılık bir aracı ifade ederken istendiklik hedef ifade etmektedir. Kasıtlı süreçlerin sonunda istendik amaçların doğması beklenir/istenir.
Süreç
Süreç, olguların ve olayların belirli bir sonuca varmak için belirli bir taslağa uygun olarak düzenlenmesidir. Bu yönden baktığımda eğitim, yaşam boyu devam etmesi, kapsamlı ve çok boyutlu olması, ve öğrenenin etkin katılımını gerektirmesiyle dinamik bir süreçtir.
Eğitim Türleri
Eğitim türleri, formal ve informal olmak üzere ikiye ayrılır.
Formal Eğitim
Eğitim türlerinin ilki olan formal eğitim; planlı, programlı, bir amaç doğrultusunda düzenlenen bir etkinliktir. Formal eğitim, örgün ve yaygın eğitim olarak iki başlık altında ele alınmaktadır.
Örgün Eğitim
- Belirli yaş grubundakilere ve aynı seviyedeki bireylere verilir.
- Kademeli ve aşamalıdır.
- Okul çatısı altında yapılır.
- Bitirildiğinde diploma verilir.
- Okul öncesi, ilkokul, ortaokul, lise ve yüksek öğretimi kapsamaktadır.
Yaygın Eğitim
- Yaş sınırlaması yoktur.
- Aşama ve kademe yoktur.
- İlgi ya da gereksinimler önplandadır.
- Bitirildiğinde belge veya sertifika verilir.
- Halk eğitimi, hizmet içi eğitim, işbaşında eğitim, kurslar, uzaktan eğitim, yaşam boyu eğitimi kapsamaktadır.
İnformal Eğitim
İnformal Eğitim, bireyin içinde bulunduğu ortamda kendi kendine, sistemsiz ve denetimsiz bir şekilde kültürlenmesidir.
- Olumlu olabileceği gibi olumsuz da olabilir.
- Mekan belli değildir.
- Model alma, gözlem, taklit yoluyla gerçekleşir.
- Planlı ve programlı değildir.
- Öğreticiler profesyonel değildir.
Sargın Eğitim
- Bireyin kendi kendine bir beceriyi öğrenerek ürüne dönüştürmesidir.
- Halı-kilim dokuma, takı tasarımı buna örnek gösterilebilir.
- İnformaldir.
Örnek: Bireyin kendi kendine kazak dokumasını öğrenerek bunu üretime dönüştürmesi.
Eğitim ve Öğretim Arasındaki Farklar
Eğitim nedir? sorusu beraberinde eğitim ve öğretim arasındaki farkın ne olduğu sorusunu da getirmektedir. Eğitim ve öğretim arasındaki farklı anlayabilmek için ilk önce öğretimi ne şekilde tanımlayabileceğimizi düşünmeliyiz.
Türk Dil Kurumu öğretimi iki şekilde tanımlamaktadır.
- Belli bir amaca göre gereken bilgileri verme işi; talim, tedrisat.
- Öğrenmeyi kolaylaştıracak etkinlikleri düzenleme, gereçleri sağlama ve kılavuzluk etme işi.
TDK’nın tanımlarından da anlaşılacağı üzere öğretim eğitimin temel ögelerinden biridir. Sıklıkla birbirlerinin yerlerine kullanılsalar da öğrenim ve öğretim eğitimin iki farklı boyutunu temsil etmektedir. Hasan Çelikkaya‘nın tabiriyle öğrenim eğitimin öğrenci yönünü temsil ederken, öğretim öğretmen yönünü temsil etmektedir.
Bir yanıt yazın