Bilişsel Gelişim Kuramını’nın açıklandığı bu yazımızda, Jean Piaget’in ortaya koyduğu bilişsel gelişim kuramının temel kavramları, bilişsel gelişim dönemleri ve bilişsel gelişim dönemlerinin özellikleri açıklanmıştır.
Bilişsel Gelişim Kuramı Temel Kavramlar
1)Olgunlaşma
Piaget’in teorisinde en önemli kavram olgunlaşmadır. Piaget’e göre tüm zihinsel süreçler ve aşamalar “zihinsel olgunlaşma” ile belirlenir.
2)Yaşantı/Deneyim
Uyarıcı zenginliği veya uyarıcı yoksunluğu bilişsel gelişimi önemli ölçüde etkiler. Yaşantı arttıkça zihinsel şemalar da zenginleşir ve böylelikle bilgi de artar.
3)Kültürel Aktarım/Sosyal Geçiş
İçinde bulunduğumuz kültürün özellikleri, inançlar, gelenekler bilişsel gelişimi etkiler.
4)Örgütleme
Bireylerin dış dünyayı anlamak için yaşantıları organize etmesi “örgütleme” olarak tanımlanabilir. Örgütleme yetisi doğuştan gelir ve her bireyde vardır. Piaget için örgütleme “fonksiyonel değişmezler”den biridir.
5)Dengeleme
Bireyler dış dünyayı anlamak için bilişsel çatışmalar yani dengesizlikler yaşarlar. Piaget’e göre dengeleme/adaptasyon isteği doğuştan gelir ve “fonksiyonel değişmezler”dendir. Denge arayışı bireyde bir motivasyon yaratır ve birey öğrenmeye açık hale gelir.
6)Özümleme/Asimilasyon
Yeni karşılaşılan bir durumun, kendine ait özellikleri öğreninceye kadar var olan eski bir şema ile özdeşleştirilmesidir.
7)Uyumsama/Akomodasyon
Yeni karşılaşılan durumun kendi özelliği ile önceki bilinen durum arasındaki farkın algılanmasıdır.
8)Zeka
Zeka çevreye uyum sağlama yeteneğidir. Piaget zekayı “bireyin çevresine yönelik uyumuna yardım eden temel hayat fonksiyonu” olarak tanımlamıştır.
9)Şema/Bilişsel Yapı
Şema zihinsel çerçeve anlamına gelir ve bilginin etrafını saran sınır olarak tanımlanabilir. Zihinsel işlemler şemalar aracılığıyla yapılır.
Bilişsel Gelişim Dönemleri
1)Duyusal Motor Dönem (0-2 yaş)
Bu dönem refleksler ve ilk şemalardan oluşur. İnsan zihni dünyaya boş gelmez, doğuştan zihinde şemalar vardır.
İlkel refleksler ilk 6 ayda kaybolurken, nefes alma gibi yaşam refleksleri hayat boyu devam eder.
Reflekslerden amaçlı, istemli hareketlere geçiş gözlenir.
Devresel-döngüsel tepkiler: Devresel tepkiler, çocukları aşama aşama istemli davranışlara hazırlar.
Birinci döngüsel tepki (1-4 ay)
Tekrarlayan davranışlar görülür. Kendi bedenini tanımaya yöneliktir. Parmak emme gibi davranışlar söz konusudur.
İkinci döngüsel tepki (4-12 ay)
Kendi bedenini kullanarak çevreyi tanımaya başlar. Rastgele çıngırağı sallar ve çıngıraktan gelen sesi duyunca sallamaya devam eder.
Üçüncü döngüsel tepki (12-18 ay)
Tamamen çevreye yöneliktir. Bebek nesnelere yönelerek onlarla yapabileceği eylem olasılıklarını keşfeder.
Kendini dış dünyadan ayırt etme (1-4 ay): Çocuğun kendi varlığının farkına varması söz konusudur.
Pasif beklenti (1-4 ay): Bir nesne ortadan kaybolduğunda çocuğun, nesnenin kaybolduğu yöne doğru sabit bir şekilde bakmasıdır.
A değil B hatası: Bebeğin, ortadan kaybolan bir nesneyi yeni bir yerde aramak yerine, saklanan nesneyi bilindik bir yerde arama davranışıdır.
Nesne sürekliliği/devamlılığı (8. ay): Bir nesne ortadan kaybolduğunda, çocuğun var olduğunu bilmesi durumudur. Bu durum belleğin geliştiğinin göstergesidir. Nesne sürekliliğinin temelinde zihinsel olgunlaşma vardır.
Ses bulaşması (1-4 ay): Taklidin ilk halidir. Bebelerin, ağlayan bebek duyduklarında ağlamasıdır.
Taklit (6. ay): Çocukların gördükleri uyarıcıları kendi davranışlarında aynısı olacak şekilde kopya etmesidir.
Ertelenmiş taklit (12. ay): Belleğin geliştiğinin göstergesidir. Çocuk dışarıdan gelen uyarıcıyı alır, zihinde saklar ve daha sonrasında o davranışı ortaya koyar.
İlk kavram gelişimi: İlkel düzeydedir. İlkel olsa bile bebeklerde bellek birikimi vardır ve bu birikim çocukların yeni kavramlar geliştirmesine zemin hazırlar.
Duyu-hareket zekası (Kinestetik zeka): Düşünme ve akıl yürütmenin temelidir.
2)İşlem Öncesi Dönem (2-6 yaş)
Sembolik Dönem (2-4 yaş)
Dil gelişimi baskındır. Çocuğun kavram gelişimi artar. Sembolik oyunlar baskındır.
Sezgisel Dönem (4-6 yaş)
Mantık dışı düşünme başlar. Özelden özele akıl yürütme vardır. Yani, iki durum arasında ilişki kurma, katı, saplantılı, yanlış akıl yürütme söz konusudur.
Dönemin Özellikleri
1)Odaktan uzaklaşamama: Çocuğun iki durumu bir araya getirememesi, olayların tek bir yönünü hatırlaması söz konusudur.
2)Tersine çevirememe: 1’den 10’a kadar sayabilme ancak geri doğru sayamama söz konusudur.
3)Egosantrizm/Benmerkezcilik: Çocuğun, herkesin kendisi gibi düşündüğünü zannetmesi söz konusudur.
4)Monolog: Çocuğun yaptığı eylemleri dışından sesli bir şekilde tekrar etmesidir.
5)Toplu kollektif monolog: Altın günü benzetmesi yapılabilir. Çocuklar karşılıklı konuşuyor gibi görünse de aslında karşılıklı iletişim kurmamaktadırlar.
6)Paralel oyun: Çocukların birlikte oynuyor gibi görünse de bağımsız hareket etmesi söz konusudur.
7)Sembolik oyun: “Öyleymiş gibi yapma” söz konusudur. Örneğin; kumandayı araba yapıp oynama.
8)Sihirli/büyüsel düşünme: Çocuğun hayal ile gerçeği ayırt edememesi söz konusudur.
9)Animizm(Canlandırmacılık): Cansız bir şeyin canlandırılması, algılanması söz konusudur.
10)Yapaycılık(Artifikalizm): Doğadaki olayların başkaları tarafından yapıldığını düşünmektir.
11)Hayali arkadaş: 3-6 yaş arasında görülen normal bir durumdur.
12)Parça-Bütün ilişkisi kuramama: Hiyerarşik örgütlenme yokluğu söz konusudur.
13)Tek yönlü sıralama: Çocuklar tek bir komuta göre sıralama yaparken, birden fazla özellik olduğunda bunu yapamaz.
14)Korunum kazanamama: Bir şeyin özü değişmedikten sonra; yan özellikleri değişse bile o şeyin hala aynı kaldığını veya kendisi olduğunu bilmeye korunum denir ve somut işlemler döneminde kazanılır. İşlem öncesi dönemde özdeşlik, geçişlilik, ödünleme/telafi olmadığı için korunum yoktur.
15)Dolaylı gerçeği kavrayamama: İşlem öncesi dönemde çocuklar sadece görünenle yetinir, bunun ötesine ulaşamaz.
16)Dönüşümsel düşünememe: Bu dönemde çocuklar geçmiş, bugün ve gelecek arasında bağlantı kuramaz.
17)İşaretsel işlev: Çocuk o an görmese bile bir elmanın nasıl olduğunu tarif edebilir.
18)Kalıp yargılar: Hep erkek doktor gören bir çocuk kadın doktor olamaz kalıp yargısını geliştirebilir.
19)Yanlış bağdaştırmacılık: Özelden özele akıl yürütmenin bir türüdür. Bu dönemde çocuk aralarında ilişki olmayan durumları birbirine bağlayabilir.
20)Benmerkezci konuşma: Benmerkezci düşünmeden kaynaklanır, konuşmayı yönlendiren çocuktur.
3)Somut İşlemler Dönemi (6-12 yaş)
Tümevarımsal düşünme başlar. Çocuk artık somut düşünür.
Yaparak-yaşayarak öğrenme söz konusudur. Mecaz ve atasözleri gibi soyut ifadeleri anlayamaz veya somut biçimde algılar.
Odaktan uzaklaşma, tersine çevirme, benmerkezciliğin dağılması, korunum kazanımı, sosyal konuşma/toplumsallaşmış dil, kurallı/iletişimli/grup oyunları, çok yönlü sıralama/sınıflama, parça-bütün ilişkisi kurma, mantıklı düşünme, dolaylı gerçeği kavrama, gerçekçi düşünme/çıkarsanmış gerçeklik, dönüşümsel düşünme gibi özellikler bu dönemde kazanılır.
4)Soyut İşlemler Dönemi (12-18 yaş)
Tümevarımsal ve tümdengelimsel düşünme baskındır.
Çocuk artık soyut düşünebilir, soyut kavramları anlar.
Kendine has fikir, değer, inanç, ideoloji, düşünme sistemi geliştirir.
Ergen benmerkezciliği görülür. Yani, bireyin kendine odaklanması, kendini yüceltmesi söz konusudur.
Hayali seyirci: Herkesin kendini izlediğini düşünür.
Omnipotent düşünce: Benim her şeye gücüm yeter düşüncesi vardır. Kendisinin başına hiçbir şeyin gelmeyeceğini düşünür.
Kişisel efsane (mit): Ergenlerin kendi yaşadıkları durumlarlaalakalı abartılmış hikayelerdir.
Ergenlikte Oluşan Düşünme Becerileri
1)Hipotetik/Varsayımsal Düşünme
Ortada olmayan bir durumu varmış gibi kurgulamaktır. Eğer böyle olsaydı… gibi.
2)Kombinasyonel/Varsayımsal Düşünme
Ortada seçenekler vardır ve seçenekler üzerinden düşünme yapılır.
3)Göreceli/Esnek Düşünme
Sana göre, bana göre düşünme tarzıdır.
4)Analitik/Çözümleyici Düşünme
Bilimsel düşünme yoludur. Tez-antitez-sentez mantığına dayanır.
5)Analojik Düşünme
Benzetme yaparak düşünme söz konusudur. Bilinmeyen bir durumu, bilinen bir duruma benzeterek açıklamaktır.
6)Metabilişsel Düşünme
Düşünmeyi düşünme veya öğrenmeyi öğrenme olarak tanımlanır.
Kişinin nasıl öğrendiğinin venasıl başarılı olduğunun farkına varmasıdır.
7)Eleştirel Düşünme
İnsanlar farkındalık kazanarak, fikirlere saplanmadan sorgulayıcı bir düşünme yapısı ortaya koyabilir.
8)Yaratıcı Düşünme
Yeni ve alışılmadık çözümler üretme sürecinde kullanılır.
9)Yakınsak Düşünme
Tek bir doğu cevabı olan ve geleneksel testler için gerekli olan düşünme biçimidir.
10)Iraksak Düşünme
Aynı soruya birden fazla çözüm üreten ve yaratıcı olan düşünme biçimidir.
Bir yanıt yazın