Ginzberg ve arkadaşlarına göre meslek seçimi, büyük oranda geri dönülemez bir süreç olarak ve bireylerin istekleriyle buna sağlanan olanakların uzlaşması olarak değerlendirilmektedir. Bu tanıma göre meslek seçiminde üç önemli unsur yer almaktadır. Bunlar: süreç, geri dönülmezlik ve uzlaşma.
Süreç: Meslek kararı vermenin erinlik öncesi başlayıp 10’lu yaşların sonu veya 20’li yaşların başına kadar devam eden zaman diliminde gerçekleştiğini ifade etmektedir.
Geri dönülmezlik: Bu süreç büyük ölçüde geri dönülmezdir. Burada en bağlayıcı unsur zamandır. Yani meslek seçiminde değişiklik yapılmak isteniyorsa bireyin daha önceki eğitimlerini göz ardı ederek yeni seçeceği meslekle ilgili eğitim alması gerekir. Bu eğitim için de ilave zamana ihtiyaç duyulur. Yine bazı psikolojik faktörler (hata yaptığını kabul etmek istememe vb.) ve sosyal faktörler (evlenme vb.) kişinin ilk kararını değiştirmesine engel olabilir.
Uzlaşma: Seçim süreci, daima bireyin istekleri ile ona sağlanan olanaklar arasındaki uzlaşmayı içerir. Aynı zamanda birey ilgileri, yetenekleri ve değerleri arasında bir uzlaşma sağlamak için de çaba harcar. Ginzberg ve arkadaşları, meslek seçiminin billurlaşmasında uzlaşmanın kaçınılmaz olduğunu ileri sürmektedir.
Ginzberk (1972) daha sonra meslek seçiminin geri dönülmez bir süreç olduğunu ve meslek gelişiminin 20’li yaşlarda tamamlandığı görüşünü revize etmiş ve meslek gelişimini şu şekilde tanımlanmıştır: “Meslek seçimi, bireyin meslek hazırlığı, amaçları ve çalışma dünyasının gerçekleri arasında en üst düzeyde uyumu bulmak için yaşam boyu süren bir karar verme sürecidir.”
Ginzberk ve arkadaşları 11 yaşında başlayan ve 17 yaşına kadar devam eden ortalama 6-10 yıl arasında değişen bir süreyi kapsayan kariyer seçim sürecini fantezi (hayal) dönemi, deneme dönemi ve gerçekçi dönem olmak üzere üç ana dönemde incelemektedir. Ayrıca deneme dönemi ve gerçekçi dönem kendi içerisinde alt basamaklara ayrılmaktadır.
Fantezi (Hayal) Dönemi
Ginzberg ve arkadaşlarına göre çocuklar, küçük yaşlardan itibaren meslek tercihlerini açık ve net bir şekilde ifade ederler. Ancak çocuğun bu dönemdeki meslek ilgileri gerçekçi değildir. Çocuklar, istedikleri her mesleği yapabileceklerini inanırlar. Fantezi döneminde çeşitli mesleki roller oyunlar aracılığı ile denenir. Böylelikle çocuğun iş dünyası ile ilgili ilk yargıları oluşmaya başlar. Çocukların oynadıkları oyunlar çocuğun belirli yönlerdeki aktivitelere yönelik ilk tercihlerini yansıtmaktadır. Aynı zamanda çocukların mesleki tercihleri etrafındaki yetişkin rolleri ile özdeşimlerinin bir yansıması da olabilir.
Deneme Dönemi
Bu dönemin başlangıcında, çocuklar neden hoşlanıyorlarsa onu olmak isterler. Ardından yeteneklerini dikkate almaya başlarlar. Çünkü bazı şeyleri diğerlerinden daha iyi yapabildiklerini fark ederler. Daha sonra ise bazı etkinliklere içsel ve dışsal nedenlerle daha fazla önem verdiklerini fark ederler. Bu dönem boyunca çocuklardan ve ergenlerden sırayla “ondan hoşlanıyorum (ilgileri), onda iyiyim (yetenek), bu benim için önemli (değerler) ve bu doğrultuda gitmek istediğimi düşünüyorum (geçici seçimler)” ifadelerini duyarız. Dönemin sonunda da ilgi, yetenek ve değerlerini dikkate alarak mesleki tercihlerini düşünmeye başlarlar.
Gerçekçi Dönem
Ergenliğin sonları ile yetişkinliğin başları arasında yaşanan bu dönem bazı bireylerde daha uzun süre devam edebilmektedir. Bu dönemde bireyler, yetenekleri ile hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları şeyler arasında bir bütünlük sağlarlar ve kendi ilgi ve yeteneklerinin, toplumsal değerler ve kişisel değerleri ile uyguna bakarlar
Gerçekçi dönem üç basamaktan oluşur: keşfetme, billurlaşma ve belirleme.
Keşfetme basamağı
Üniversiteye girişte başlar. Genç bu dönemde henüz branşını seçmemiş olup temel bilim eğitimi aldığından yeni yaşantılarla ilgilerinde değişiklikler olabilmektedir. Bireylerin kariyer tercihleri iki ya da üç olasılık üzerinde yoğunlaşmaktadır. Fakat bu tercihler ile ilgili kararsızlıklar, zıt duygular yaşanabilir. Mesleklerin kazanç düzeyi de bu dönemde araştırılır.
Billurlaşma basamağı
Belirli bir kariyer tercihi yapılır Ginzberg’e göre bir öğrenci seçim yapmakta geciktiğinden korkuyorsa veya ebeveyn, öğretmen gibi çevresinde bulunan anahtar figürlerden bir mesleği seçmesi için baskı görüyorsa, mesleğin kendisine uygun olup olmadığını düşünmeden meslek seçimi yapabilir. Bu duruma sahte billurlaşma denir.
Belirleme basamağı
Birey seçtiği bir kariyer ile ilgili profesyonel bir eğitim alır. Yine bu dönemde bireyler işini ve çalışma alanını seçer.
Ginzberg ve arkadaşları kariyer kararı vermede bireysel farklılıklar olduğunu belirtmektedir. Bu farklılığın da iki ana nedeni bulunmaktadır:
- Mesleki becerilerin erken dönemde başarılı bir şekilde gelişmesi erken kariyer örüntüleri ile sonuçlanır.
- Duygusal problemler, kişisel problemler ya da ekonomik etkiler sonucunda gerçekçi döneme geçiş gecikebilir.
Ginzberg Kuramına Yapılan Eleştiriler
- Bireylerin bir basmakta başarısızlığa sebep olacak sorunlar yaşanırsa, ne gibi sonuçların ortaya çıkacağına değinilmemiştir.
- Kadın ve etnik gruplar kuramda göz ardı edilmiştir.
- Kariyer gelişiminin 20’li yıllarda sona ermesi ve büyük ölçüde geri dönülemez olması, yaşam boyu kariyer gelişimine ters düşmektedir.
- Kariyer gelişiminin bir basamakta nasıl geliştiğini ve bir basamaktan diğerine nasıl geçildiği açıklanmamıştır.
Ginzberg’in Kuramının Katkıları
- Kariyer gelişimi ile ilgili bir çerçeve çizmiştir.
- Kariyer gelişiminde çevresel faktörlere yer vermiştir.
- Kariyer gelişim sürecini bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmiştir
Bir yanıt yazın