Gelişim Psikolojisi Temel Kavramları
1-Gelişim
Gelişim; döllenmeden ölüme kadar devam eden bedensel, duygusal, zihinsel ve sosyal değişim sürecidir.
Gelişim; sistematik ve sürekli ilerleme kaydeden bir süreçtir.
Gelişim bir süreç, gelişme ise bir sonuçtur. Örneğin: Bir insanın ahlak edinme süreci gelişimdir, kişinin hangi ahlaki evrede olduğu ise gelişmedir.
Her gelişim bir değişimdir fakat her değişim bir gelişim değildir.
2-Değişim
Değişim; gelişimden daha kapsamlı bir süreçtir. Bir durumdan diğer duruma geçmektir, farklılaşmayı gerektirir.
Gelişim olumlu iken değişim olumlu veya olumsuz olabilir. Aynı şekilde gelişimin yönü ileriye dönük iken değişimin yönü hem ileriye hem de geriye dönük olabilir.
3-Büyüme
Büyüme; en genel haliyle vücudun boy, kilo ve hacim olarak artmasıdır.Nicelik bakımından gözlenebilir davranışları içerir. Saçın uzaması, kilo artışı büyümeye örnektir.
4-Olgunlaşma
Olgunlaşma; organizmanın kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir. Öğrenme ve çevreden nispeten bağımsız olmakla birlikte kalıtım tarafından belirlenmektedir.
Olgunlaşmanın fizyolojik, psikomotor ve bilişsel olmak üzere üç boyutu bulunmaktadır.
5-Hazırbulunuşluk
Hazırbulunuşluk; organizmanın belli bir gelişim görevini olgunlaşma ve öğrenme yoluyla yapabilecek düzeye gelmesidir.
Ön öğrenmeler, ilgi, istek, yetenek ve güdülenme gibi faktörlerin olması hazırbulunuşluğa işaret eder.
6-Yaşantı/Deneyim
Yaşantı olmadan öğrenme olmaz. Bir davranışın kalıcı olması için sürekli tekrar edilmesi gerekir.
7-Öğrenme
Gelişimin gerçekleşmesi için öğrenme sürecine gereksinim vardır. Öğrenme; yaşantı yoluyla meydana gelen kalıcı davranış değişiklikleridir.
Gelişimi Etkileyen Faktörler
1-Kalıtım
Doğuştan gelen potansiyelin alt ve üst sınırını belirler. Gelişim; kalıtım ve çevrenin ortak ürünüdür.
Bir insanda 23 çift kromozom vardır.
Genozom
1 çifttir, cinsiyeti belirler.
Otozom
22 çifttir, vücut özelliklerini belirler.
Genotip
Tüm kalıtsal özelliklerimizdir.
Fenotip
Kalıtımın dışarıdan gözlenen boyutudur.
Hipomorfizm
Kalıtımsal anormallik, şekil bozukluğu olarak tanımlanır.
Mutasyon
Genetik farklılaşma olarak tanımlanır.
2-Çevre
Doğum öncesi çevre
Annenin ruhsal durumu
Annenin sağlık durumu
Beslenme
Akraba evliliği
Kan uyuşmazlığı
Radyasyon
Alınan kimyasallar (ilaç, boya, kozmetik)
Alkol, sigara vb bağımlılıklar
Çoklu gebelik
*0-12 hafta anne karnında kritik dönemdir.*
Doğum sırası çevre
Perinatal Anoksiya (Bebeğin oksijensiz kalması)
Kordon dolanması
Çocuğun ters gelmesi
Bebeğin başının basınca maruz kalması
Forseps ve vakum yöntemleri
Uzun maşa doğumları
Sezeryan
Suni sancı
Düşük doğum kilosu
Prematüre
*Normal doğum kilo aralığı: 2600-3400 gr.*
Doğum sonrası çevre
Aile, kardeş sırası
Sosyoekonomik düzey
Kültür, inanç, değer
Okul, arkadaş
Eğitim düzeyi
Hamilelik sonrası depresyon
UYARI: Kalıtım; gelişime ilişkin sınırları belirlerken, çevre; bu sınırlar içinde nerede durulacağını belirlemektedir.
3-Zaman
Kritik dönem
Gelişime en açık ve en uygun sabit zaman dilimleridir. Temelinde olgunlaşma vardır. Gelişimin ve olgunlaşmanın hızlandığı dönemde, çevre etkisi daha fazla hissedilir. “Duyarlı zaman aralığı” olarak tanımlamak mümkündür.
“Ağaç yaş iken eğilir.” atasözü kritik dönemi özetler.
Tarihsel zaman
Sosyal bir olayın insan gelişimini etkilemesidir. Daha çok çevre ile etkilidir. Bu etkilenme düşünce dünyasında olduğu gibi bedensel de olabilir. Tarihsel zamanın etki alanı sınırlıdır, sonsuz zamanı kapsamaz.
Savaş, teknoloji, moda tarihsel zaman etkisine örnektir.
Van Depremi’nden sonra oradaki çocukların resimlerinde ölü insan resimleri çizmesi tarihsel zamana örnektir.
Günümüzdeki bilgisayar ve internet destekli öğretim tarihsel zamana örnektir.
Bölük/Cohort Etkisi
Bölük; aynı yılda doğmuş insan anlamına gelir.
Bölük etkisi; yaşanan bir olayın bir bölüğü farklı, diğer bölüğü farklı etkilemesidir.
“Kuşaklar arası fark” olarak tanımlanabilir.
Dünya Ekonomik Bunalımı’nın yaşandığı dönemde, 30-60 yaş bölüğü bu süreçten olumsuz etkilenirken; 0-6 yaş bölüğünün ailesinin yanında olmaları nedeniyle bu süreci olumlu atlatmaları bölük etkisine örnek olarak gösterilebilir.
Bir yanıt yazın