Klinik psikolog olan Ann Roe, kişilik gelişimini kariyer gelişimi uyarlayan teorisi yerlerden biridir. Roe, kariyer gelişimi ile ilgili çalışmalarına sanatçıların yaratıcılıklarını etkileyen kişilik özelliklerini incelediği araştırmaları ile başlamıştır. Daha sonraki yıllarda farklı alanlarda çalışan bilim insanlarının kariyer gelişimleri ve kişilikleri üzerine yaptığı araştırmalar ise teorisinin temellerini oluşturmuştur. Bu çalışmalarda Roe, erken çocukluktaki kişilik gelişimi ile meslek seçimi arasındaki ilişkiyi inceleyip kuram haline getirmiştir.
Roe’nin teorisinin temelini Murphy’nin ve Maslow’un yaklaşımları oluşturmuştur. Bu teoride Murphy’nin etkisi, erken çocukluk deneyimlerinin meslek seçimi ile ilişkisinin vurgulanması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Maslow’un ihtiyaç hiyerarşisi kuramı ise, Roe’nin meslek seçimi ve ihtiyaçlar arasında var olduğunu belirttiği ilişkinin temelini oluşturur. Bu ihtiyaçlar; fizyolojik ihtiyaçlar, güvenlik ihtiyacı, ait olma ve sevgi ihtiyaçları, değer ihtiyaçları, bilgiye duyulan ihtiyaç, anlama ihtiyacı ve kendini gerçekleştirme ihtiyacıdır.
Bireyin ihtiyaçlarının yapısı çocukluğundaki hayal kırıklıkları ve doyumlarından etkilenmektedir. Düzenli karşılanan ihtiyaçlar bilinçaltı güdü kaynakları olmazken, çok nadir karşılanan yüksek düzeydeki ihtiyaçlar (örneğin, kendini gerçekleştirme) tamamen kaybolmaktadır. Düşük düzeyde nadiren karşılanan ihtiyaçlar ise baskın güdüler olmakta ve diğer yüksek düzeydeki ihtiyaçların ortaya çıkmasını engellemektedir.
Erken Çocukluk Döneminde Aile İçi Deneyimler
Roe’ya göre, her bir bitişik enerjisini genişletme eylemini içinde taşır. Bu eğilim çocukluktaki deneyimlerle birleşince, bireyin ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirdiği genel bir stil olarak ortaya çıkar. Bu stildeki farklılıklar ise, çocukluktan maruz kalınan farklı çocuk yetiştirme stillerinden kaynaklanmaktadır. Roe ailenin çocuk yetiştirme stilini üç kategoride incelenmiş ve her kategoriyi iki farklı şekilde sınıflandırılmıştır. Bunlar;
- Çocuğa duygusal yoğunlaşma
- Çocuktan kaçınma ve
- Çocuğun kabulü
Çocuğa Duygusal Yoğunlaşma
Çocuğa duygusal yoğunlaşan aile stilinde, ebeveynler çocuğun kendini gerçekleştirmesini desteklemezler. Ebeveynler çocuklarına karşı aşırı koruyucu veya aşırı talepkar olmak üzere iki farklı şekilde yaklaşırlar.
Aşırı Koruyucu Ebeveynler
Aşırı koruyucu ebeveynler çocuğa bebek gibi davranırlar, bağımlılığına desteklerler, keşfetme ve merak davranışlarını sınırlarlar. Çocuğun fiziksel özellikleri ve yetenekleri üzerine yoğunlaşırlar. İhtiyaçlarının aile tarafından karşılanmasına şartlanmış olan çocuklar, ödül ve geribildirim alabilecekleri sahne sanatları gibi meslekleri seçebilirler
Aşırı Talepkar Ebeveynler
Aşırı talepkar ebeveynler ise, çocuklarının performansının mükemmel olmasını isterler. Okulda başarılı olmaları için zorlarlar ve yüksek standartlar koyarlar. Bu aileler çocuğun düşük düzeydeki ihtiyaçlarını (örneğin fiziksel ihtiyaçlarını, güvenlik ihtiyaçlarını) anında karşılarlar. Ancak, ait olma, sevilme gibi daha üst düzey ihtiyaçları sıklıkla aileye itaat, bağımlılık ve barışı koşuluyla karşılanır.
Çocuktan Kaçınma
Bu ailelerde ise çocuğun ihtiyaçları minimum düzeyde karşılanır. Bu sebebi çocuk ya istenmeyen bir ilişki sonucu olmuştur ya aile çocuğun dünyaya gelmesine hazır değildir ya da ebeveynler nasıl çocuk yetiştirileceğini bilmiyordur. Çocuktan kaçınma stilinde olan ebeveynler çocuğa karşı duygusal olarak red etme veya çocuğu ihmal etme tutumlarında bulunur.
Çocuğun Duygusal Olarak Red Edilmesi
Duygusal olarak red etmede çocuk aileden sevgi ve şefkat ihtiyaçlarını karşılayamaz, ailesi tarafından eleştirilir ve cezalandırılır. Çocuğunu duygusal olarak reddeden ailelerde çocuğun fiziksel ihtiyaçları ve güven ihtiyacı karşılanır ancak sevgi ve değer verme ihtiyaçları karşılamaz. Böyle bir ailede büyüyen çocuklar meslek seçiminde insanlara yönelik olmayan meslekleri tercih eder. Teknoloji, mühendislik, inşaat sektörü, açık hava (tarım, ormancılık, maden vb.) gibi meslek alanlarını tercih ederler. Ayrıca bu bireyler aile kurdukları zaman, kendi ailesinde görmedikleri sevgiyi yeni ailesine yansıtma eğilimi içinde olabilirler.
Çocuğun İhmal Edilmesi
Bu ebeveynler çocuklarına karşı kasıtlı bir ihmal içinde olmazlar. Daha çok içinde bulundukları durumlar (anne babanın ikisi de çalıştığı için çocukla vakit geçiremeleri, çocuğun nasıl yetiştirileceğini bilmedikleri için vb.) yüzünden böyle bir sonuç yaşanır.
Çocuğun Kabulü
Çocuğunun kabul edilmesi olarak adlandırılan çocuk yetiştirme biçiminde ise, bu çocuklar ailede ne ihmal edilirler ne de üzerlerine çok düşülür. Aileler çocuğun bağımsızlığını destekler ve tüm ihtiyaçlarını makul bir düzeye karşılanmasını sağlarlar. Anne baba zorlayıcı ve sınırlayıcı değildir. “Rahat kabul edici” çocuk yetiştirme biçiminde, anne babalar makul düzeyde sevgi sağlarlar. “Severek kabul eden” aileler ise çocuğa daha sıcak yaklaşırlar. Çocuğun kendi kendine yetmesini desteklerler. Bu nedenle çocuk başkalarından uzak kalmaya ya da onlardan onay almaya gereksinim duymadan, kişisel ve kişisel olmayan ilgilerini dengelleyebileceği mesleklere yönelir.
Roe’ya göre anne-bana-çocuk arasındaki ilişki; ihtiyaç, ilgi ve tutumların temel kaynağıdır ve bunlar meslek seçimine yansır. Bireyler yetiştikleri aile ortamından etkilenmelerine göre “insanlara yönelik” ve “insanlara yönelik olmayan” iki temel meslek grubuna yönelirler.
İnsanlara Yönelik Meslekler
Hizmet
Roe, diğer insanların ihtiyaçlarına ve iyiliğine yönelik hizmet sunan mesleklere hizmet kategorisinde ele almıştır. Diğer insanlara yardım esastır. Örneğin, sosyal hizmet çalışanları, psikolojik danışmanlar.
İş bağlantısı
Yüz yüze mal ve hizmet satışını içerir. Bu mesleklerde başka birisine yardımcı olmak değil ikna etmek esastır. İkna eden kişi bir fayda elde eder.
Örgütler
Şirketlerde, sanayide ve devlet kurumlarında bir organizasyonun verimli çalışmasını yönelik işleri içerir.
Genel kültür
Bu grup bireysel ihtiyaçlardan ziyade, genel kültürel mirasın korunması ve aktarılmasını kapsar. Örneğin, fen alanı dışındaki öğretmenlik, din adamlığı ve gazetecilik
Sanat ve eğlence
Bu meslekler özel becerilerin sanat ve eğlence alanında kullanılmasını içerir. Kişiler arası ilişkiler önemlidir ancak bire bir ilişki önemli değildir.
İnsanlara Yönelik Olmayan Meslekler
Teknoloji
Mal ve hizmet üretimi, bakımı ve ulaşımını içerir. Mühendislik, makine alım satımı, taşımacılık bu gruba girer. Kişiler arası ilişkiler önemli değil, nesneler önemlidir.
Açık hava
Bir grup toprak ürünlerinin yetiştirilmesi, korunması; su ürünlerinin, su kaynaklarının, doğal kaynakların, madenlerin, doğal hayatın korunması içerir (tarım, ormancılık, maden vb).
Bilim
Bilimsel teoriyi ve bunun uygulamasını kapsar. İnsanlarla ilişkili olmayan fizik gibi meslekler ile birlikte, insanlarla ilişkili olan doktorluk gibi meslekleri ve içerir. Ayrıca öğretmenliğin fen bilimleri kısmı da burada yer alır.
Değerlendirme
Roe’nun meslek seçimi teorisi, çocuklukta yetişilen çevre, ihtiyaçların gelişimi ve kişilik ile meslek seçimi arasındaki ilişkiyi açıklamıştır. Roe’ya göre her çocuk doğuştan bir takım psikolojik yatkınlıklarla, belli güçlü ve zayıf fiziksel özelliklerle doğar. Bunlar ailenin çocuk yetiştirme biçimi ile etkileşime girer ve bu da belli ihtiyaçların ortaya çıkmasına ve bireylerin belli iş gruplarına yönelmesine neden olur. Roe’nun teorisi günümüzde var olan bir çok kariyer yaklaşımına ışık tutmuştur. Ancak kuramın araştırma yöntemine bakıldığında bazı sıkıntılarla karşılaşılır. Bunlar; katılımcılardan geçmişe dönük veri toplanması, katılımcıların çoğunun üniversite öğrencileri olması ve geniş örneklemden veri toplanmamasıdır. Ayrıca meslek seçiminin sadece aileyle sınırlı kalması, zamanla bireyin hayatında etkili farklı çevrelerin etkisini göz ardı etmiştir.
Diğer kariyer gelişim kuramlarını buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.
Bir yanıt yazın